กิเลสวัตถุ 10 (Kilesavatthu) หรือ สังโยชน์ 10 (Saṃyojana)

คือข้อผูกมัดหรือเครื่องกั้นจิตใจที่ทำให้คนติดอยู่ในวัฏฏะสงสาร และไม่สามารถบรรลุธรรมได้ กิเลสวัตถุ 10 เป็นสาเหตุหลักที่ทำให้จิตใจมัวหมองและเต็มไปด้วยกิเลส กิเลสวัตถุ 10 มีดังนี้:

• 1. สักกายทิฏฐิ (Sakkāya-diṭṭhi):ความเห็นผิดว่ามีตัวตนหรือความยึดมั่นในร่างกายและจิตว่าเป็นตน
  • ตัวอย่าง: คนที่ยึดมั่นว่าร่างกายนี้คือ "ตัวตน" ที่แท้จริง และเชื่อว่ามีสิ่งที่เรียกว่า "ฉัน" หรือ "ตัวฉัน" อยู่ในร่างกายหรือจิตใจ
• 2. วิจิกิจฉา (Vicikicchā): ความสงสัยในคำสอนหรือในทางปฏิบัติธรรม
  • ตัวอย่าง: คนที่ไม่แน่ใจว่าการปฏิบัติสมาธิจะนำไปสู่ความสงบและหลุดพ้นจริงหรือไม่ หรือสงสัยในความจริงของคำสอนในพระพุทธศาสนา
• 3. สีลัพพตปรามาส (Sīlabbata-parāmāsa): ความยึดมั่นในศีลและพิธีกรรมโดยเข้าใจผิดว่าการปฏิบัติเหล่านี้จะนำไปสู่การหลุดพ้น
  • ตัวอย่าง: คนที่เชื่อว่าการทำพิธีกรรมบางอย่างหรือการรักษาศีลอย่างเข้มงวดเพียงอย่างเดียวจะนำไปสู่ความหลุดพ้นจากทุกข์ได้โดยไม่ต้องปฏิบัติธรรมอย่างแท้จริง
• 4. กามราคะ (Kāma-rāga): ความยินดีในกามคุณ หรือความติดอยู่ในความสุขทางประสาทสัมผัส
  • ตัวอย่าง: คนที่ติดอยู่ในความต้องการทางเพศ หรือการแสวงหาความสุขจากสิ่งที่ตนชื่นชอบ เช่น อาหารรสอร่อยหรือดนตรีที่ไพเราะ
• 5.ปฏิฆะ (Paṭigha): ความโกรธ ความไม่พอใจ หรือความเกลียดชัง
  • ตัวอย่าง: คนที่รู้สึกโกรธและหงุดหงิดเมื่อพบเจอกับสิ่งที่ไม่ถูกใจ หรือเมื่อต้องเผชิญกับสถานการณ์ที่ไม่เป็นไปตามที่ต้องการ
• 6. รูปราคะ (Rūpa-rāga): ความยินดีในรูปฌานหรือรูปธรรม ซึ่งเป็นขั้นสูงของการสมาธิ
  • ตัวอย่าง: คนที่ติดอยู่ในความสุขจากการเข้าสมาธิในขั้นรูปฌาน และยึดมั่นว่านี่คือความสุขที่แท้จริง
• 7. อรูปราคะ (Arūpa-rāga): ความยินดีในอรูปฌานหรืออรูปธรรม ซึ่งเป็นขั้นที่สูงยิ่งขึ้นไปกว่ารูปธรรม
  • ตัวอย่าง: คนที่ติดอยู่ในความสุขจากการเข้าสมาธิในขั้นอรูปฌาน และเชื่อว่านี่คือสภาวะที่สูงสุดของการปฏิบัติธรรม
• 8. มานะ (Māna): ความถือตัว ความทะนงตนหรือความรู้สึกเหนือกว่าหรือต่ำกว่าผู้อื่น
  • ตัวอย่าง: คนที่คิดว่าตนเองดีกว่าหรือเก่งกว่าผู้อื่น และไม่ยอมรับคำแนะนำจากผู้อื่น หรือในทางตรงกันข้าม รู้สึกว่าตนเองด้อยกว่าและไม่สามารถทำอะไรได้ดีเท่าผู้อื่น
• 9.อุทธัจจะ (Uddhacca): ความฟุ้งซ่านของจิตใจ ไม่สงบ ไม่สามารถจดจ่อกับสิ่งใดได้
  • ตัวอย่าง: คนที่ไม่สามารถทำสมาธิได้อย่างสงบ จิตใจมักจะฟุ้งซ่าน คิดถึงเรื่องต่างๆ ที่ทำให้ไม่สามารถมีสมาธิได้
• 10. อวิชชา (Avijjā): ความไม่รู้หรือความหลงผิดในความจริงของธรรมชาติ หรือการไม่รู้แจ้งในอริยสัจ 4
  • ตัวอย่าง: คนที่ไม่เข้าใจถึงความจริงของทุกข์ สมุทัย นิโรธ และมรรค และยังเชื่อว่าความสุขที่แท้จริงอยู่ที่การแสวงหาความพอใจทางโลก

การกำจัดกิเลสวัตถุเหล่านี้ออกจากจิตใจเป็นสิ่งสำคัญในการปฏิบัติธรรม เพื่อให้บรรลุถึงความสงบและหลุดพ้นจากวัฏฏะสงสาร